Nazorg littekens

Nadat u een operatie hebt ondergaan en de wonde genezen is, blijft er een litteken over. Op deze pagina vindt u informatie hoe u dit litteken kan verzorgen. Door uw litteken te verzorgen zal u zo min mogelijk last ondervinden en zal het op termijn zo weinig mogelijk zichtbaar zijn. Uw verzorging eindigt dus niet nadat de wonde genezen is. In deze folder vindt u een overzicht van maatregelen om litteken problemen te voorkomen. Indien u zich evenwel zorgen maakt over de evolutie van uw litteken blijft het steeds raadzaam uw arts opnieuw te contacteren, zodat uw behandeling eventueel kan worden bijgestuurd.

Een litteken is het resultaat van de genezing van een wonde. Hierbij wordt door het lichaam nieuw weefsel en huid aangemaakt om de wonde te dichten. Vanaf het ogenblik dat er geen hechtmateriaal meer nodig is om de wonde toe te houden, spreekt men niet langer van een wonde maar van een litteken. Het uitzicht van een litteken zal voor iedereen verschillend zijn. Dit hangt onder andere af van de verschillen in huid tussen individuen en de plaats van het litteken op het lichaam. Als algemene richtlijn kan men aannemen dat kinderen en jongeren lelijkere littekens vormen dan oudere personen. Personen met een lichtere huidskleur vormen mooiere littekens dan personen met een donkere huidskleur. Daarnaast zullen littekens ter hoogte van de achterzijde van het oor, de kaakhoek, de schouderstreek, de rug en de gewrichten meer neiging hebben tot verdikking en verbreding.

Na de wondgenezing komt de littekenvorming op gang. Elk litteken doorloopt drie fasen, alvorens zijn definitieve vorm aan te nemen. Dit proces noemt men ook de littekenrijping en neemt minstens één jaar in beslag, en bij kinderen en brandwondenpatiënten soms wel vijf jaar. De normale evolutie is als volgt. In een eerste fase zal het litteken dikker worden, roder worden en harder gaan aanvoelen. Soms zal het tevens breder worden. In een tweede fase lijkt het litteken gedurende meerdere maanden onveranderd te blijven. In een derde fase tenslotte zal het litteken progressief minder rood worden, minder dik worden en zachter aanvoelen. Een litteken zal de minste hinder geven en het mooiste uitzicht hebben nadat het uitgerijpt is. Daarom is het belangrijk om tijdens de rijping het litteken te verzorgen, zodat deze periode verkort wordt en het eindresultaat optimaal is.

Een litteken dat nog niet uitgerijpt is zal een (donker)rode of paarse kleur vertonen. Dit komt door een verhoogde bloeddoorstroming. Door licht op het litteken te duwen, zal het bloed tijdelijk worden weggedrukt en zal het litteken bleker worden. Bij een rijp litteken dat zijn definitieve uitzicht heeft bekomen, zal er geen verandering zichtbaar zijn bij druk.

De meest voorkomende bekommernis met betrekking tot littekens is de zichtbaarheid. Inderdaad zal elke wonde een litteken achterlaten. Vaak zal dit echter weinig zichtbaar zijn na rijping. Daarnaast kan een litteken jeuk veroorzaken, pijn veroorzaken of makkelijk wondjes vertonen.

In zeldzame gevallen kan de littekenrijping afwijkend verlopen. In dergelijke gevallen kan een litteken buitengewoon verheven en hard worden. Afhankelijk van de ernst spreekt men van littekenhypertrofie of keloïden. Dit laatste kan ook laattijdig optreden. Daarnaast kan een litteken eerder dun en verbreed voorkomen. Een litteken kan ook samentrekken, zodat de beweging van gewrichten beperkt wordt of huidstructuren vervormd worden.

Tijdens het rijpingsproces van een litteken kan men ingrijpen op het rijpingsproces. Hierdoor kan het eindresultaat beïnvloed worden. De meeste therapieën zijn er op gericht om de rijpingsfase te verkorten, omdat dit een mooier litteken oplevert. De behandelingen die inwerken op de rijpingsfase zullen tevens een gunstige invloed hebben op jeuk, pijn en fragiliteit.

Elk litteken heeft er baat bij om verzorgd te worden. De verzorging dient te worden volgehouden tot volledige rijping is bekomen (zie hoger). De volgende maatregelen worden best zo snel mogelijk na genezing van de wonde begonnen. Toch is het niet nutteloos om later nog te starten, zolang het litteken nog niet zijn eindstadium heeft bekomen. De standaard behandeling bestaat uit de volgende punten:

1. Massage: de mechanische beweging over een litteken bevordert de versoepeling. Daarnaast zal dit een gunstig effect hebben op de pijn, die vaak versterkt wordt door het feit dat een litteken gemeden wordt. Massage wordt best uitgevoerd met een vochtinbrengende crème (zie volgende punt).
2. Vochtinbrengende crème: littekens hebben vaak de neiging om droog en schilferig te zijn. Hierdoor worden ze makkelijker gekwetst. Het vet in een crème zal ervoor zorgen dat er minder vocht verdampt doorheen het litteken. Voorbeelden van hydraterende crème zijn: Nivea, Eucerine, dagcrèmes, nachtcrèmes, … In de handel zijn verschillende hydraterende crèmes beschikbaar met additieven die de littekenrijping zouden bevorderen, zoals vitamine A, vitamine E, Aloe Vera, goudbloemextract, madecassoîde (Cicaplast®, Madecasol®), … De werkzaamheid van deze ingrediënten op littekens is niet wetenschappelijk bewezen.
3. Zonbescherming: tijdens de littekenrijping kunnen de UV-stralen van de zon een ontregeling teweegbrengen van de pigmentcellen in de huid. Hierdoor kan het litteken er hetzij donkerder, hetzij lichter gaan uitzien. Het is dan ook aangewezen een litteken te beschermen tegen de zon. Dit kan op verschillende wijzen, zoals zonnecrème SPF 40 (sun block), kleefpleisters, kleding, hoed, … Ook zonnebank is te mijden. Siliconen pleisters: siliconen pleisters hebben een wetenschappelijk bewezen gunstige werking op de littekenrijping. Zij worden sedert tientallen jaren met succes gebruikt bij brandwondenpatiënten. Siliconen pleisters werken via meerdere mechanismen, zoals vochtverdamping tegengaan, de huidspanning verminderen, de lichaamstemperatuur lokaal verhogen, onderdrukking van de ontstekingsreactie enz. Siliconen pleisters zijn beschikbaar in de apotheek. Na een operatie worden ze soms vergoed door de hospitalisatieverzekering. Er bestaan verschillende merken van siliconen pleisters: CicaCare®, Dermatix Clear®, Dermatix Fabric®, Scarban®, ea.. Siliconen pleisters zijn zelfklevend van nature. Dit betekent dat zij kunnen herbruikt worden. Indien zij niet meer kleven, betekent dit dat er dode huidcellen zich aan het oppervlak hebben vastgehecht. Door deze er af te wassen, zullen de pleisters opnieuw kleven. De siliconen pleisters kunnen op maat geknipt worden om de exacte afmetingen van het litteken te volgen. Op beweeglijke plaatsen kunnen de siliconen pleisters bevestigd worden met een bijkomende gewone pleister. Het gebruik van siliconen pleisters dient langzaam te worden opgebouwd om huidirritatie te voorkomen. In principe wordt getracht om de pleisters 24 uur per dag te dragen. Meestal wordt een gunstig effect van de behandeling gezien na reeds twee tot drie weken. Men dient de behandeling evenwel minimaal drie tot vier maanden vol te houden, zo niet is het resultaat niet blijvend. In het gelaat en op moeilijk bereikbare plaatsen kan een vloeibare siliconen gel worden gebruikt als alternatief voor de siliconen pleisters (voorbeeld Dermatix®, Spectragel®, …). Deze gels zijn minder effectief dan de siliconen pleisters, doch kunnen een zinvol alternatief zijn indien siliconen pleisters niet bruikbaar zijn. Een bijkomend voordeel van de siliconen gel is dat hierover make-up kan worden aangebracht.

Het kan zijn dat uw arts de basisbehandeling van een litteken voor uw specifieke situatie onvoldoende acht. Ook is het mogelijk dat ondanks de basisbehandeling het litteken ongunstig evolueert tijdens de rijpingsperiode. In deze gevallen kan uw arts beslissen bijkomende maatregelen in te stellen:

1. Druktherapie:
   Een drukverband dat specifiek druk uitoefent op het litteken kan verdere verdikking van een litteken tegengaan. Daarnaast zal de roodheid van een litteken verminderen, doordat de bloedvaatjes die verantwoordelijk zijn voor de roodheid worden plat gedrukt. Deze therapie is vooral makkelijk toepasbaar ter hoogte van de ledematen, waar een buisvormig verband bij de bandagist kan bekomen worden van drukklasse III. Voor brandwondenpatiënten is er terugbetaling voorzien door het ziekenfonds.
2. Injecties:
   Injecties met corticosteroïden in het litteken kunnen een gunstig effect hebben op de verhevenheid, hardheid, jeuk en pijnlijkheid van een litteken. De injecties zelf zijn licht pijnlijk. Zij kunnen tot driemaal toe herhaald worden met minimum vier weken tussentijd. Deze behandeling wordt op de raadpleging uitgevoerd.
3. Radiotherapie:
   Voor zeer hardnekkige litteken problemen wordt soms als laatste redmiddel radiotherapie gebruikt. Hierbij worden ioniserende stralen gebruikt om het litteken te behandelen. Hoewel dit de meest efficiënte behandeling is, wordt zij gereserveerd voor de meest ernstige gevallen, omdat zij soms huidkanker kan veroorzaken.
4. Lasertherapie:
   De effecten van lasertherapie zijn zeer wisselend en onvoorspelbaar. Toch werden wetenschappelijk reeds gunstige resultaten gerapporteerd. Ook deze therapie blijft voorbehouden voor geselecteerde gevallen.
5. Camouflage:
   Er bestaan gespecialiseerde make-up producten die kunnen helpen bij het maskeren van littekens.
6. Heelkundige behandeling van littekens:
   Indien het uitzicht van een litteken de patiënt stoort, kan overwogen worden om het heelkundig te behandelen. Vaak zal men wachten tot volledige littekenrijping, omdat het uiteindelijke resultaat veel beter meevalt dan men verwacht tijdens het rijpingsproces. Heelkundige behandeling bestaat uit het uitsnijden van het litteken en het opnieuw hechten. Soms kan door de chirurg ook de richting en de plaats van het litteken worden verlegd zodat het minder zichtbaar wordt of minder aan spanning bloot staat. De reden dat een litteken soms na een heelkundige correctie beter geneest, is omdat de omstandigheden van de genezing beter zijn dan deze waren bij de oorspronkelijke wonde. Alleszins dient u met uw chirurg te bespreken wat de mogelijke verbetering inhoudt en wat de kans op slagen is.

Voor elke patiënt die recent een litteken opliep is preventieve litteken behandeling aangewezen om het best mogelijke eindresultaat te bekomen. Indien de patiënt merkt dat het litteken niet evolueert zoals verwacht, dient hij opnieuw contact op te nemen met zijn behandelende arts, zodat bijkomende behandeling kan worden ingesteld om de littekenrijping bij te sturen.